W dzisiejszej porcji wiedzy przybliżymy miarkowanie kary umownej, nawiązując tym samym do poprzedniej publikacji, w której informowaliśmy, czym jest kara umowna i w jakich sytuacjach strony mogą ją zastrzec.
W większości umów spotykamy się z zapisem dotyczącym kary umownej, na przykład za niewykonanie lub nienależyte wykonanie postanowień umowy. Ale jeżeli prawnie możemy żądać obniżenia kary umownej, czyli zmniejszyć wysokość określonej sankcji, prawnie zwanej miarkowaniem kary umownej, to warto wiedzieć kiedy i na jakiej podstawie możemy o to zawnioskować.
Miarkowanie kary umownej – podstawa prawna
Przypominamy, że zgodnie z art. 484 § 2 przesłankami miarkowania są: znaczne wykonanie zobowiązania przez dłużnika oraz rażące wygórowanie kary umownej. Oba warunki są równorzędne i rozłączne; co oznacza, że wystarczy wystąpienie jednego z nich, aby dłużnik mógł domagać się redukcji kary umownej.
Wskazany przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący – strony zastrzegając karę umowną nie mogą wyłączyć jej ewentualnego zmniejszenia przez sąd. Ten z kolei jest uprawniony do redukcji kary umownej w każdego rodzaju stosunkach zobowiązaniowych – a więc również między przedsiębiorcami, konsumentami, jak i między przedsiębiorcą a konsumentem. Zgodnie z wyrokiem SN (IV CSK 644/12) celem miarkowania jest przeciwdziałanie dużym dysproporcjom między wysokością zastrzeżonej kary a godnym ochrony interesem wierzyciela.
Przesłanki obniżenia kary umownej
Przesłanki obniżenia kary umownej ustawodawca wskazuje enumeratywnie i wyczerpująco, co oznacza, że nie jest możliwe zmniejszenie wskazanej sankcji w oparciu o inne okoliczności. Dłużnik ma jednak sposobność powołania się na oba ww. warunki jednocześnie. Dalej, przesłanki podlegają ocenie w realiach konkretnej sytuacji. Przyjmuje się, że instytucja miarkowania kary umownej należy do tzw. praw sędziowskich i zależy od uznania sędziowskiego – to sąd dokonuje wyboru kryteriów (czynników), na podstawie których ocenia ziszczenie danej przesłanki. Dzięki utrwalonemu orzecznictwu, można pokrótce rozwinąć każdą z wymienionych okoliczności.
Znaczne wykonanie zobowiązania przez dłużnika
W piśmiennictwie przyjmuje się, że zobowiązanie jest wykonane przez dłużnika w sposób znaczy wtedy, kiedy interes wierzyciela, jaki miał on w wykonaniu zobowiązania, został zaspokojony w części zbliżającej się do pełnego jego zaspokojenia.
Zgodnie więc z poglądem SN (IV CSK 401/10), obniżanie sankcji przy powołaniu się na omawianą podstawę odpada w sytuacjach, w których częściowe wykonanie zobowiązania nie ma żadnego znaczenia dla wierzyciela. Nie jest możliwe miarkowanie kary na podstawie ww. przesłanki, jeśli zobowiązanie dłużnika polega na świadczeniu jednorazowym i niepodzielnym. Tyczy się to przede wszystkim sytuacji, kiedy sankcję zastrzeżono na wypadek zwłoki w spełnieniu całego świadczenia.
Rażące wygórowanie kary umownej
Zwrot „rażące wygórowanie kary umownej” wskazuje na to, że sankcję określono w ewidentnie niewspółmiernej wysokości do kwoty, która powinna być należna w danej sytuacji.
Ustalenie, że kara umowna ma charakter „rażąco wygórowany” jest wypadkową wielu czynników składających się na taką ocenę. Inaczej mówiąc, niepoprawne byłoby porównywanie jej (kary) tylko do jednego konkretnego elementu. Często jednak do rozstrzygnięcia, że sankcja jest znacznie nieadekwatna wystarczy dokonanie jej oceny na tle samego stosunku zobowiązaniowego, z którego ona wynika. Sąd powinien zatem wziąć pod uwagę takie kryteria jak np. stosunek kary umownej do wartości wynagrodzenia i waga naruszonych postanowień umownych. Kara umowna będzie też rażąco wygórowana wtedy, gdy wielokrotnie przewyższy odszkodowanie, jakie byłoby należne wierzycielowi na zasadach ogólnych. Nierzadko przyjmuje się również, że jeżeli dochodzona kara umowna nie przekracza powstałej szkody, to nie ma podstaw do jej miarkowania.
Miarkowanie kary umownej – Inicjatywa dłużnika
Art. 484 § 2 przyznaje sądowi kompetencję do zmniejszenia wartości ustalonej przez strony sankcji. Z brzmienia tego przepisu jednak jasno wynika, że miarkowanie nie następuje z urzędu, a wyłącznie z inicjatywy dłużnika. Obecnie dominuje pogląd, że żądanie obniżenia kary umownej musi być nie tylko podniesione wprost, ale i skonkretyzowane co do podstawy.
Od dłużnika (a już zwłaszcza reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika) oczekuje się zatem, aby formułował wniosek o miarkowanie w sposób wyraźny, ze wskazaniem, na której przesłance opiera żądanie, oraz w jaki sposób je motywuje. Jednak zdaniem niektórych sądów, na uwagę zasługuje też stanowisko, zgodnie z którym dla przyjęcia, iż strona zgłosiła wniosek o miarkowanie kary umownej, wystarczy podniesienie zarzutu zawierającego twierdzenie o rażącym wygórowaniu kary, odpowiadające sformułowaniu ustawowej przesłanki miarkowania.
Zgłoszenie zarzutu opartego na art. 484 § 2 KC jest możliwe do daty zamknięcia postępowania przed sądem drugiej instancji, natomiast wykazanie zaistnienia przesłanek obniżenia kary umownej obciąża dłużnika (art. 6 KC).
Stopień miarkowania kary umownej
Stopień obniżenia omawianej sankcji zależy oczywiście od okoliczności danego przypadku. Kiedy redukcja kary wynika z wykonania zobowiązania w znacznej części, wówczas zmniejszenie następuje proporcjonalnie do stopnia wykonania zobowiązania. Nie jest to rozwiązanie uniwersalne, aczkolwiek często stosowane.
W przypadku miarkowania z powodu rażąco wygórowanej kary umownej, proponuje się ogólnie, że nie można sankcji zmniejszyć poniżej wysokości odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych. W piśmiennictwie występuje też brak spójności odnośnie rozstrzygnięcia, czy sąd może zredukować karę umowną do zera.
Orzeczenie sądu, uwzględniające (choćby w części) wniosek o obniżenie kary umownej, ma charakter konstytutywny. Jednocześnie wywołuje ono skutek ex tunc – od chwili, w której roszczenie o jej zapłatę stało się wymagalne.
Podsumowanie
Podsumowując, w przypadku, kiedy dłużnik nie zgadza się z wysokością kary umownej, może złożyć wniosek o jej redukcję. Rozstrzygnięcie, czy sankcja rzeczywiście powinna ulec zmniejszeniu, należy przede wszystkim do sądu i zależy od jego uznania. Ustawodawca nie reguluje bowiem żadnych sztywnych warunków decydowania w tym zakresie, a to z uwagi na wielość i specyfikę różnych zobowiązań umownych. Konsekwencją takiego rozwiązania jest zatem niejednolite orzecznictwo poruszające problematykę miarkowania.
Pamiętajmy, że to dłużnik musi dysponować solidnymi dowodami na wykazanie, że kara rzeczywiście powinna zostać zredukowana.
To w praktyce może być mocno utrudnione – zważywszy np. na fakt, iż zwykle ma on niewielką sposobność wykazania wysokości szkody, jaką poniósł wierzyciel.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej i skorzystać z pomocy prawnej.
Zapraszamy do kontaktu:
☎ 722 33 55 33 lub napisz: ? tbn@dogmatsystemy.pl
Zapraszamy również do kontaktu i konsultacji prawnych, związanych z rejestracją i umową spółki, sporządzeniem umów współpracy i ich zabezpieczeniem oraz polubownym i prawnym dochodzeniem należności.
☎ 722 33 55 33 ? tbn@dogmatsystemy.pl
Dogmat Systemy Services
Dzisiejszy artykuł został przygotowany, wspólnie z działem prawnym Dogmat Systemy Services.
Kinga Janus
Dyrektor Działu Sprzedaży
i Obsługi Klienta w rodzinnej firmie
Dogmat Systemy Services Sp z o.o.
Jesteśmy po to, by ułatwiać Twoją pracę. Zacznij działać już od dziś!
☎ 722 33 55 33 lub napisz: ? tbn@dogmatsystemy.pl
Sięgaj po więcej:
Pobierz gotowy wzór UGODY
Wysokich Lotów!
Dogmat Systemy Services
